สติปัฏฐาน สี่

สติปัฏฐาน ๔


คำสั่งสอนของพระพุทธองค์ ที่ได้เสด็จออกประกาศพระศาสนาไปทั่วชมพูทวีป

หรือประเทศอินเดียในปัจจุบัน เพื่อชำระจิตให้บริสุทธิ์ปราศจากกิเลส

ก็คือ สติปัฏฐาน ๔ ซึ่งมีชื่อเรียกได้หลายอย่างตามความเหมาะสม

และขนบธรรมเนียมในท้องถิ่นที่ทรงผ่านไปนั้น เช่น

ทางสายกลางบ้าง,ทางปฏิบัติเพื่อความพ้นทุกข์บ้าง,

อริยมรรคบ้าง,มรรคมีองค์ ๘บ้าง,ศีล-สมาธิ-ปัญญาบ้าง

ดังนั้น สติปัฏฐาน ๔ จึงเป็นที่สนใจและยอมรับของชาวพุทธ

เป็นที่รวบรวมข้อปฏิบัติทั้งหลายไว้ด้วยกันอย่างถูกต้องและครบถ้วนที่สุด

เพราะฉะนั้น มหาสติปัฏฐานสูตร จึงเป็นหลักธรรมที่สำคัญในพระพุทธศาสนา

ที่ควรแก่การศึกษาอย่างยิ่ง ผู้ที่ไม่ได้ศึกษาและลงมือปฏิบัติจริง,ด้วยแล้ว

ประโยชน์ย่อมผ่านพ้นไปอย่างน่าเสียดายที่สุด เหมือนดังไม่ได้พบพระพุทธศาสนาทีเดียว

สติปัฏฐาน ๔ มีหลักคำสั่งสอนอยู่ที่การสร้างสติของผู้ปฏิบัติตาม

ให้ตั้งอยู่ที่ฐานที่ได้เลือกไว้แล้ว,อย่างมั่นคงในเมื่อมีอารมณ์เข้ามากระทบจิต

โดยการยกจิตให้เข้าไปตั้งอยู่ ณ ฐานแห่งใดแห่งหนึ่งใน ๔ แห่งบ่อยๆเนืองๆ คือ

ที่ฐานกาย ๑ ฐานเวทนา ๑ ฐานจิต ๑ หรือ ฐานธรรม ๑ ซึ่งรวมเรียกว่า มหาสติปัฏฐาน ก็ได้

ถ้ายกจิตเข้าไปตั้งไว้ที่ฐานใดฐานหนึ่ง ดังกล่าวมานี้ได้สำเร็จอย่างมั่นคง

สติปัฏฐานย่อมเกิดขึ้น ผู้ปฏิบัติย่อมไม่ถูกอารมณ์ทั้งหลายครอบงำจิตใจ

เพราะเปลี่ยนความสนใจจากอารมณ์ที่กำลังเข้ามากระทบเฉพาะหน้า

ให้เข้าไประลึกรู้ชัดอยู่ที่ฐานที่ตั้งสติแทนเสียได้

ทั้งนี้หมายความว่า

อารมณ์พร้อมทั้งความรู้สึกยินดียินร้ายที่เนื่องด้วยอารมณ์นั้นๆก็จะดับตามไปด้วย

ซึ่งจะส่งผลให้จิตแสดงคุณธรรมที่ถูกต้องฝ่ายกุศล

และเป็นประโยชน์แก่สังคมแทนที่ตามมาด้วย

เป็นที่น่าสังเกตว่าฐานทั้ง ๔ เหล่านี้ ไม่ว่าจะเลือกฐานใดไว้เป็นที่ตั้งของสติก็ตาม

ย่อมกระเทือนและส่งผลกระทบไปถึงฐานอื่นที่เหลือ

และทำให้ผู้ปฏิบัติคลายความยึดมั่นถือมั่นในอารมณ์

กับการปรุงแต่งอันเนื่องจากอารมณ์(โลก)ดับไปตามลำดับเหมือนกันหมด

ทั้งนี้เป็นเพราะอารมณ์ทั้งหลายซึ่งจะเข้ามาถึงจิตนั้น จะต้องผ่านเข้ามาทางฐานกาย

เมื่อกระทบอายตนะทางกายแล้ว ก็ย่อมเกิดความรู้สึกทุกข์สุขทางฐานเวทนา

เมื่อรู้สึกทุกข์สุขทางเวทนาแล้ว ก็ย่อมปรุงแต่งฐานจิตให้ยินดียินร้ายขึ้น

เมื่อฐานจิตเกิดยินดียินร้าย ก็ย่อมมีสิ่งต่างๆจากภายนอกมาประกอบเป็นฐานธรรมขึ้น

ซึ่งจะต้องละวางออกไปให้หมดสิ้น

จนจิตบริสุทธิ์หลุดพ้นจากความเศร้าหมองเหล่านั้นอย่างสิ้นเชิงในที่สุด.